نگاهی به فیلم آنت؛ هراس از یک دهان چوبین
به گزارش وبلاگ امین و کیوان، محمدعلی افتخاری؛ دگرگونی شرایط شخصیت ها در فیلم آنت وابسته به پذیرش آشفتگی های نظری در باب ادراک آدمی از مرز های باریک و متغیر دانشِ ذهنی است؛ در دورانی که گام های نخست اندیشه ورزی کوشش دارد آموزه های نشانه شناسی را پشت سر گذاشته تا تناسب زندگی را بدون وابستگی به هر گونه معناپذیری به رهیافتی نوین راهنمایی کند.
این کنکاش شاید موضع تماشاگر فرهیخته را در برابر فیلمی مثل آنِت با بی توجهی عامدانه ای همراه کند، چرا که فیلم آنت از سویی ظرفیت های لازم برای نزدیکی به تاویل و تفسیر را به دست تماشاگر نکته سنج نمی دهد و از سوی دیگر شکل گیری روایت، بیش از آنکه به هنر سینما وابسته باشد به چگونگی ساخت، نمایش و ایجاد بازخورد برای تماشگری متکی است که مصرف ترانه های شورانگیز یکی از راه های واگذاری آشفتگی های فکری او به عامه پسند های سرگرم نماینده است.
از این رو تماشاگرِ نشانه شناس در روبروه با فیلم آنت یا مجبور است از فرمول رمزگشایی به وسیله دستچین کردن عناصر ناسازه استفاده کند یا شالوده اثر را به علت گرایش به خواسته های سینمای تفریح ساز مناسب این کاوش سترون نداند و ضرب و زور کلنگ و تیشه خود را برای استخراجی دیگر آماده نگه دارد.
اگر فیلم آنت قادر باشد که چنین سرگشتگی را برای یک نشانه شناس ایجاد کند، ادغام هویت اجتماعی گروه اسپارکس و هنر سینما تا حدی پیروز شده است که راه را برای فروپاشی یک تناسب جعلی باز کند. در واقع آنچه روایت کمیک استریپ وار لئوس کاراکس از زندگی نمایشی مک هِنری، آن و آنت را مورد توجه قرار می دهد، کوشش او برای دور شدن هر چه بیشتر یک موزیکال نامتعارف از قواعد سینمای اندیشه است.
البته این دوری گزیدن به معنی وادادگی عناصر روایی و بصری در جهت ایجاد یک تفریح نیست و بدیهی است که حضور عناصر موسیقایی و شگفتی های دیگر، ایده کارگردان را به یک طرح پیشنهادی نزدیک می کند. حال باید دید ورود کاراکس و تماشاگر به این شهر بازی پر نور که در اولین بازخورد، پای تفسیرگرایان را از لذتِ بودن در یک شب پر هیجان و بی خاتمه کوتاه می کند تا چه مقدار قادر است فیلم آنت را به عاملی برای گگرددن دریچه ای تازه بر فرایند زیست آدمی در پس و پیش دیواره های فکر تبدیل کند؟
لئوس کاراکس در همان صحنه آغازین فیلم تماشاگران را برای ماندن در یک برنامه آماده می کند و از آن ها می خواهد که آخرین نفس عمیق خود را بکشند. بعد از آن شالوده رفتار گروه اسپارکس از دست او بیرون می رود و گویی یک همبستگی موسیقایی برای ایجاد بی نظمی علیه آنچه کاراکس تصور می کند صورت می گیرد. در اینجا او اصرار دارد که جایی برای آغاز روایتش درنظر بگیرد؛ نقطه ای که مخاطبین گروه موسیقی اسپارکس آن را به خوبی می شناسند.
هر قطعه موسیقی به تبعیت از آنچه که هارمونی خوانده می گردد، قائل به نقطه گذاری های مشخصی در فرایند توسعه ایده فکری یا همسان سازی شنیداری است؛ جایی برای آغاز، پله ای برای قرار گرفتن در میان فراز و فرود های ریتمیک که فکر شنوده را در نوسانی خوشایند گرفتار می کند و خاتمهی که با افزایش تمام انرژی موسیقایی، در یک نقطه، مخاطب را مطلع می سازد که از دام لذتی موقت رها شده است.
موسیقی فیلم آنت با وجود اینکه در قطعه های متنوع این فرایند را عادی سازی می کند و با رعایت ضرباهنگ کلامی و آوایی، موقعیت های یک موزیکالِ پیوسته را شکل می دهد، اما در پیوند عناصر خوشایند موسیقایی و رابطه میان سه شخصیت اصلی فیلم، گویی یک قطعه مشابه در موقعیت های مختلف دراماتیک بار ها تکرار می گردد.
در واقع از لحظه ای که گروه اسپارکس نقش آفرینان این موزیکال را به سفری نمایشی می فرستد تا وقتی که آنت به دیدار هنری می رود و جسم و صدای واقعی خود را به هراس واقعیت نزدیک می کند تا صحنه خاتمهی همان سکانس ابتدایی که گروه اسپارکس به همراه نقش آفرینان و عوامل فیلم در تیتراژ خاتمهی فیلم برای تماشاگر آرزوی شب خوشی را دارند، به شکلی مداوم یک گفت وگوی موزیکال سمج و تا حدی شرور ادامه می یابد.
این جدال آهنگین کوشش می کند تا هارمونی را مثل یک پیغام تبلیغاتی که برای بار ها تکرار شدن ساخته شده است، به بی تفاوتی مخاطب سوق دهد. لحظه ای که موسیقیدانِ سرخورده با اندوهی مضاعف از عشقی نافرجام یک گروه موسیقی را رهبری می کند، در میان کلام آهنگین خود گاهی درونیات واقعی اش را در فاصله ای کوتاه مثل نفس گرفتن در لحظه غرق شدن، بروز می دهد.
پس در انبوه صدا های دلنواز، گوش مخاطب چیزی را می شنود که به هیچ وجه هارمونیک نیست و هر لحظه ممکن است عناصر یک نظم بنیادین را دچار دگرگونی کند. این دعوت شبیه به یک کابوس نادیدنی است که آنت با دست های چوبینش مخاطب را در آب فرو می برد و لحظه ای کوتاه امان نفس گرفتن را به او می دهد.
هر بار که چشم و گوش تماشاگر به زیر آب می رود، تمنای لحظه ای را دارد که آنت به او اجازه نفس گرفتن بدهد و این لحظه های کوتاه، اما حیاتی است که در فرایند تماشای انگاره ای از زندگی نمایشی یک زوج هنری همیشه مبهم می ماند.
ضرورت شکل گیری روایت در فیلم آنت هم تابع چنین فرآیندی است. هنری یک استندآپ کمدین پیروز است که با دختر جوانی به نام آن که از قضا خواننده اپرای اشرافی است زندگی رمانتیکی را تجربه می کند. به تدریج هنری همان مرد کلیشه ای فیلم های هالیوودی می گردد که باید به ایجاد بحران نمایشی یاری کند. پس عشق خود را در اوج خودشیفتگی و خشونت به قتل می رساند. در خاتمه، آنت که به شکلی غیرواقعی پا به دنیا گذاشته است، پدر قاتلش را به رسانه ها معرفی می کند.
روایت، بدون صرف انرژی برای جدا کردن خود از عامه پسندها، همان چیزی را به تماشاگرش عرضه می کند که خواسته پیشینی اوست. اینکه لئوس کاراکس چگونه قصه بگوید نه در خواسته او که پیش از حضور او بر صحنه فیلم آنت از جایی شبیه به یک اردوگاه اجباری قصه سازی سر و شکل گرفته است.
کاراکس خواسته یا ناخواسته چیزی را شبیه سازی می کند که پرده سینما به زندگی تماشاگر تحمیل نموده است و همان هارمونی موسیقایی را یادآور است که باید در مسیری بدون توقف تکرار گردد. پس چیزی وجود دارد که تماشاگر از ضرباهنگ منظم آن باخبر است و می داند که در قصه های سینمایی چه عناصری این ضرباهنگ را ایجاد می نمایند.
مثلا در آنت یک زوج عاشق باید با بحرانی عمیق در روابط احساسی شان روبرو شوند و سودجویی پدری سنگ دل از توانایی کودک خردسالش با افشایی قهرمانانه خاتمه پذیرد. این همان زندگی انسانی است که در شالوده ای واقع گرایانه همیشه به تماشاگر مطیع عرضه شده و سینما در اینجا عامل اصلی این عادی سازی است.
رابطه متقابل شخصیت آن بر صحنه اپرا و خاصیت افسانه ای حضور او در پیرنگ، با نقش آفرینی هنری در میان طرفدارانش، اولین تقابلی است که ممکن است پای مکاهمم معنایابی به وسیله نشانه را به فرآیند تحلیل ساخت گرایانه فیلم آنت باز کند. از این منظر تمامی رویداد ها به عواملی دو گانه برای صورتبندی معنای پنهان در زندگی نمایشی شخصیت ها تبدیل می گردد. مثلا وقتی که اپرا به اسم نوعی روایت موسیقایی احساسی و افسانه ای در تقابل با برنامه مک هنری به اسم شمایلی از اپرای راک امروزی قرار می گیرد، ارتباط عاشقانه دو شخصیت آن و هنری، معنای پنهانی را در خود نگه داشته که با کالبدشکافی هدفمند یک زبان شناسِ مطلع، این رابطه، با سادگی وارد فرآیند رمزگشایی و اتحاد معنا خواهد شد.
در ادامه این فرایند، بدیهی است که وقایع تاویل پذیری همانند تولد آنت به شکل عروسکی چوبین در ساحل دریایی تصنعی، تبلور روح آن در جسم یک پری دریایی، آواز خواندن آنت زیر نو ماه و دیگر وقایع، گستره معنابخشی از لایه های درونی فکر تا بروز کنش های جسمانی را به ابزاری برای ساخت یک دنیا عینی و دارای تناسب هنجارمند (البته به وسیله همسان سازی های رایج در اصول نشانه شناسی) تبدیل می کند.
اما انتخاب لئوس کاراکس در واگذاری روایت به یک داستان پیشنهادی از گروه اسپارکس و تعریف رابطه شخصیت ها به وسیله وقایعی که بیش از آنکه نمادین باشد، به شبیه سازی واقعیت نزدیک است، زندگی آنت را از هنجارمندی معطوف به زبان دور می کند. در واقع اگر شخصیت های فیلم آنت به یاری کلامی آهنگین پای در شناسایی شرایط مبهم فکری و عینی دنیاِ پیش روی خود می گذارند، به نظر می رسد که قرار است رهایی خود را در فقدانی جست وجو نمایند که هرگونه وابستگی به برساخت های انتزاعی معرفت شناسی را از خود دور کند.
از این رو تولد آنت در هیبت یک کودک غیرواقعی، آغاز فرآیند بازشناسی نیست. او پس از اینکه تماشاگر خود را به رابطه کلامی میان پدر و مادرش عادت داد، به جایی فراخوانده می گردد که گفت وگوی هارمونیک شخصیت های فیلم آنت به تدریج در محوری دایره ای شکل به عارضه تکرار و پرده برداری از فقدان های بنیادین دچار می گردد. تولد آنت و جان بخشی دوباره به صدای خاموش شده مادرش، صدای آزار دهنده ای را رجحان می بخشد که برخلاف جریان بازشناسی، به برجسته سازی پنهان کاری های یک سیستم ایدئولوژیک (در اینجا شاید خود سینما و ساز و کار مصرف گرایی در هنر موسیقی) منجر می گردد.
پس صدای ترانه ای قدیمی که در صحنه آغازین فیلم گویی از صفحه گرامافون پخش می گردد و خاصیت فولکلوریک آن را برجسته می کند، همراه با صدا های اندکی که در میان انبوه واریاسیون های خنثی شنیده نمی گردد، به سکوت عمیق آنت در مقابل چشم هزاران تماشاگر در استادیوم پیوند می خورد.
در این لحظه آنت از شبیه سازی یک واقعیت کمی فاصله می گیرد و با صدای واقعی اش جرم پدرش را افشا می کند. با این وجود او همچنان چیزی غیر از یکی از عناصر موسیقایی در فیلم موزیکال آنت نیست. بنابراین جسم چوبین آنت تناسب ایدئولوژیکی را هدف قرار می دهد که دیر یا زود باید به دست فراموشی سپرده گردد یا با هجوم ناسازه های نوین مجبور به پذیرش فروپاشی باشد.
منبع: روزنامه اعتماد
منبع: فرارو