تنش ترجمه در سوء تفاهم بین المللی؛ تجربه خرشچوف تا لولوی ایرانی - وبلاگ امین و کیوان

به گزارش وبلاگ امین و کیوان، علی شاکر، دانشجوی دکترای ارتباطات دانشگاه علامه طباطبایی و نویسنده این یادداشت با هشدار نسبت به تنش های ترجمه به چند چالشی که نتیجه ترجمه های غلط است اشاره نموده که از جمله ما شما را دفن خواهیم کرد خرشچوف و مسئله ای که ترجمه لولو در فهم خارجی ها بوجود آورد.

از مجموع 50 پست اخیر توییتری سفیر ایران در لندن تنها هشت پست به زبان انگلیسی است و بقیه به فارسی نوشته شده اند. علت را که جویا شدم، حمید بعیدی نژاد در توییتی جواب داد:برای اینکه متوجه شویم دنیا قدری از بحث ترجمه عبور نموده فقط کافیست به ترجمه گوگل از توییت بنده نگاهی بکنید. بنظر بنده که خوب ترجمه نموده است. مفاهیم هم روشن و گویا هستند. باید قدری فراتر نگاه کرد.

غرض نقد جواب ایشان نیست که ممکن است در شبکه اجتماعی توییتر پاسخی غیررسمی، سرسری و روزمره داشته باشند. از طرف دیگر موضوع نقد عملکرد ایشان هم نیست که نگارنده در حوزه سیاست خارجی و دیپلماسی تخصصی ندارد. اما ایشان به خوبی می دانند که موضوع ترجمه به لحاظ ارتباطی در طی تاریخ دیپلماسی میان کشورها چه سوء تفاهم هایی پدید آورده است.

در اوج جنگ سرد میان بلوک شرق و غرب نیکلا خروشچف، رهبر اتحاد جماهیر شوروی طبق دایره معنایی خود و با توجه به پیشینه ایدئولوژیک مارکسیست، که معتقد بود سرمایه داری در بستر جبر تاریخ محکوم به نابودی است، به زبان روسی گفت: دوام ما از شما بیشتر خواهد بود. اما به زبان خویش از این عبارت استفاده کرد:مراسم تدفین شما را نظاره گر خواهیم بود.

ولی مترجم به اشتباه عبارت را این گونه ترجمه کرد: ما همه شما را دفن خواهیم کرد. این جمله در رسانه های آمریکا غوغا به پا کرد. از دید سنای ایالات متحده، بیانیه ای که از سوی روسیه منتشر شد، ظاهراً تهدیدی برای جنگ هسته ای است. پس تنش بین دو کشور بالا گرفت.

بنابراین از این منظر برای آنکه بتوان جلوی سوء تفاهم ها و به تبع آن درگیری را گرفت باید زمینه های فکری و معنایی طرف مقابل را تا آنجا که می توان شناخت. در واقع باید تا آنجا که می گردد جریان رمزگذاری و رمزگشایی به هم نزدیک باشد تا پیغام به طور کامل منتقل گردد.

• چالش برگرداندن لولو

در روابط دیپلماتیک میان ایران و قدرت های دنیای بر سر برنامه هسته ای نیز از این مثال ها کم نیست. برای نمونه، سال 92 علی لاریجانی، دبیر شورایعالی امنیت ملی وقت، در مصاحبه با خبرگزاری های داخلی و خارجی گفت: با نشان دادن لولو شورای امنیت، مردم ایران رو به قبله نمی شوند. در ادامه بعضی از نشریات این جمله را این گونه ترجمه کردند:

نیوزویک: علی لاریجانی گفته است که اگر شورای امنیت مثل موجوداتی که بچه ها را می ترسانند ظاهر گردد، مردم ایران به سوی قبله مسلمانان دنیا دراز نمی کشند.

نشریه اسپانیایی ال پائیس: علی لاریجانی گفت که اگر شورای امنیت چیز ترسناکی را هم به ایرانیان نشان دهد، باز هم مردم ایران به سوی عربستان سعودی نمی خوابند!

نشریه فرانسوی اومانیته: علی لاریجانی گفت که دراز کشیدن ایرانیان به سوی مرکز اعتقادات مسلمانان بستگی به این دارد که آنها از موجودات افسانه ای بترسند، این یک داستان ایرانی است!

فرض کنیم که رمزگذاری و رمزگشایی در این عرصه تنها به ترجمه کلمات منحصر گردد. اینجاست که سوء تفاهم می تواند باعث ایجاد درگیری گردد. می بینیم که عامل انسانی در ترجمه گاهی می تواند چنین مضحک عمل کند، چه رسد به یک ماشین. ماشینی که روز به روز بر هوش و یادگیری او افزوده می گردد ولی هنوز چند سال تا کامل شدن وقت لازم دارد. در واقع مترجمان در این مثال ها هدف از حرف گوینده را متوجه نشدند و حتما زمان ضروری است تا یادگیری ماشینی و هوش مصنوعی بتواند ابزارهای ترجمه را به جایی برساند که منظور گوینده را هم درک نمایند.

وقتی می پرسیم می دانی ساعت چند است؟ مسلما جواب بله می دانم نیست؛ بلکه منظور درخواست اعلام ساعت است. پس قصد این است که زمان را به او بگوییم. آنچه مهم است نه فهم کلمات، بلکه هدف از ادای آن است. از منظر ارتباطات درگیری، باید بدانیم که کلمات دقیقا آنچه هستند، معنا نمی دهند و باید هدف از ادای آن را دریابیم.

نکته مهم دیگر این است که بدانیم آیا طرف مقابل معنی اصطلاحی که به کار برده اید متوجه می گردد یا نه. آنچه اهمیت دارد این است که در ارتباطاتِ درگیری، افراد بر اساس نگرش و پیشینه معنایی خویش اتفاق ها و گفته ها را تفسیر می نماید.

باز به سوء تفاهمی که در اوج جنگ سرد پیش آمد بنگریم.

الف: تو گفتی X که توهین آمیز بود.

ب: ولی تو باید می دانستی که منظورم Y بود.

الف: از کجا معلوم که منظورت واقعا X نبوده باشد؟

بنابراین افراد معنای کلمات را الزاما به طور خطی درک نمی نمایند. ما از این ویژگی در طعنه ها و شوخی های روزمره استفاده می کنیم و می دانیم که پشت هر جمله ای الزاما معنی دقیق همان کلمه ها نیست، بلکه به هدف ادا شدن آن نیز می اندیشیم. در همان مثال گفت وگوی میان دو طرف حتی اگر مخاطب بخواهد هم به سادگی نمی تواند درباره هدف از بیان گوینده، قضاوت کند. چرا که داشتن زبان و زمینه فرهنگی و همچنین آگاهی مشترک در این امر بسیار اهمیت دارد. نبود همین آگاهی مشترک میان طرف های ارتباط به درگیری و تنش دامن می زند. در واقع اگر پیغامی که می رسد از دایره آگاهی ما خارج باشد، نمی توانیم درکش کنیم. مشکل دیگر این است که تنوع آگاهی و زمینه های مشترک معنایی میان مخاطبان بسیار بالاست. اینجاست که باید برای کاهش تنش، دنیا را از منظر مخاطب خویش ببینیم.

حال دوباره به پاسخ غیررسمی سفیر ایران در لندن در ابتدای متن باز گردیم. واقعا مترجم گوگل تمام این نکاتی که گفتیم را در نظر می گیرد؟ یا بر اساس یک الگوریتم از پیش طراحی شده و از منظر زبان شناسی ساختاری سعی می نماید فارسی را به انگلیسی برگرداند؟ در این میان، گرچه ابزارهای ترجمه پیشرفت های زیادی نموده اند، اما یادمان باشد که حتی در روابط عادی روزمره هم می توانند بسیار سوء تفاهم برانگیز باشد. به گونه ای که زمانی بعضی از ترانه های ایرانی را به مترجم گوگل می دادند و ترجمه را در گروه های طنز می فرستادند برای خنده.

آنچه اهمیت دارد این است که بدانیم برای ارتباط برقرار کردن با طرف مقابل هم باید زبان او را بدانیم و هم زمینه ای که پیغام خود را می خواهیم منتشر کنیم. البته نگارنده تنها از پاسخ غیررسمی سفیر ایران در لندن بهانه ای ساخت تا بگوید اگر مراقب پیغام ها نباشیم، بنا بر دلایل بسیار می توانند سوء تفاهم پدید بیاورند و سوء تفاهم ها مقدمه درگیری اند و درگیری می تواند به خشونت منجر گردد.