چرا گاهی خواب ها و رؤیاهایمان شفاف تر و زنده تر از قبل، به نظر می رسند؟ - وبلاگ امین و کیوان

به گزارش وبلاگ امین و کیوان، گاهی فقط کلیاتی از خواب ها را به یادمی آروریم و منظره آنها محو و تار هستند، اما گاهی خواب هایمان شفاف هستند، طوری که در مقام تشبیه شبیه دیدن ویدئوی 4k هستند و اشخاص و صداها و رویدادها بسیار واقع نما هستند. چرا چنین می گردد؟

اگرچه علم و دانش بشری می داند خواب و رویا چیست ولی هنوز به طور کامل تعیین نشده چرا ما خواب می بینیم یا اینکه چرا در دوره هایی از زندگی بیشتر خواب دیده و خواب هایی واضح می بینیم و در دوره های دیگری این طور نیست.

تئوری های زیادی مطرح شده ولی نمی توان روی یکی از آن ها دست گذاشت و با قطعیت پذیرفت. خواب های روشن این روزهای ما هم دلایل علمی دارد یا حداقل دانشمندان برای آن فرضیه هایی مطرح کردند.

چند نظریه درباره رویا

خواب و رویا الگویی از اطلاعات حسی هستند که مغز در حالت استراحت (خوابیدن ما) مرور می نماید یا در حال پردازش است. به طور کلی، گفته می گردد رویاها هنگامی رخ می دهند که فرد در شرایط حرکات تند چشم در خواب (Rapid eye movement sleep) است که به اختصار REP نیز گفته می گردد.

مغز در این شرایط فعال است ولی فرد در خواب است. البته، بعضی دانشمندان می گویند خواب در شرایطی غیر از REP هم می تواند اتفاق بیفتد.

تحقیقات اخیری نشان داده خواب ها و رویاهای دیده شده در شرایط REP بیشتر خیال انگیز، شفاف تر و زنده تر هستند اما خواب ها و رویاهای رخ داده در شرایط غیر REP بیشتر سیاه و سفید و ملموس تر هستند.

تحقیق دیگری نشان می دهد در خواب های REP مرکز عاطفی مغز بسیار فعال است ولی مرکز منطقی مغز پویایی کمتری دارد. این تحقیق به وضوح نشان می دهد چرا بعضی خواب ها بسیار زنده و شفاف و رنگی هستند ولی بعضی خواب های دیگر این طور نیستند. خواب های REP عمدتا احساس و سورئال هستند.

یک نظریه دیگر هم می گوید هدف از رویاها یادگیری به روشی امن است. اینکه فرد آموزش می بیند چگونه با شرایط چالش برانگیز یا تهدیدآمیز روبرو گردد. تئوری تلفیق حافظه (memory consolidation) هم می گوید رویاها محصول سازماندهی مجدد حافظه در پاسخ به آنچه در طول روز آموخته است.

هر دو نظریه حداقل یک چیز مشترک دارند و آن اینکه در مواقعی که استرس و اضطراب داریم یا بیشتر خواب می بینیم یا خواب هایمان را به یاد می آوریم. به زبان دیگر، رویاهای شفاف و زنده بیشتری می بینیم که روشی برای کنار آمدن با چالش و مشکل هستند.

رویاهای پریشان و مضطرب

در حالی که هیچ مدرکی مبنی بر خواب دیدن بیشتر در دوران استرس و ترس نیست؛ تحقیقات نشان می دهد بیشتر خواب های خود را با جزئیات بالاتری به یاد می آوریم چون خواب عمیقی نداشتیم و ذهن بیشتر تمایل به بیدار ماندن دارد.

مطالعات نشان می دهد رویاهای افراد مبتلا به بی خوابی (که عمدتا ناشی از استرس است) حاوی احساسات منفی بیشتری است و در یک نور منفی بیشتر روی خود تمرکز دارند. همین طور، خواب های این افراد بیشتر روی استرس های روزانه زندگی، اضطراب های دائمی آن ها و مسائل اخیرشان تمرکز دارد.

افرادی که افسرده هستند؛ خواب های متفاوتی با سایر افراد جامعه می بینند. مثلا، در یک مطالعه تعیین شد افرادی که از همسر خود طلاق گرفتند و در یک دوره افسردگی هستند؛ رویاهای ناخوش آیند بیشتری می بینند ولی کم کم با فراموش کردن همسر و کم رنگ شدن آن در ضمیر ناخودآگاه، شاید پس از یک سال خوب شوند و دیگر خواب های پریشان مرتبط با طلاق و همسر سابق شان نبینند.

اگرچه در هنگام خواب حواس ما کمرنگ تر شده و مثلا چشمان ما کاملا بسته است ولی اطلاعات حسی قوی تری داریم و نسبت به تهدیدها هشیارتر هستیم. در یک سطح شناختی، عاطفی و رفتاری بالاتری قرار می گیریم و همین موضوع دلیلی است بر اینکه خواب های زنده تری ببینیم.

تهدیدهایی که در طول روز با آن ها روبرو هستیم؛ در خواب ما اثر گذاشته و سیگنال های داخلی و خارجی وارد رویاهای ما می نمایند و در نتیجه رویاهای منفی بیشتری می بینیم.

چگونه بهتر بخوابیم؟

یک نظریه روی کاهش استرس و اضطراب و ترس پیش از خواب تاکید دارد.

پیشنهاد دیگر داشتن یک روال خواب روزانه تعیین و منظم است. سر ساعت خاصی به رخت خواب رفتن و همه چیز را برای خواب عمیق مهیا کردن؛ از جمله اتاق خواب تعیینی که فقط برای خواب استفاده گردد، محیط ساکت و آرام و تاریک و خنک بدون هیچ گونه محرکی که باعث بیدار شدن نیمه شب ما گردد.

استفاده از تکنیکی به نام Imagery Rehearsal Therapy برای درمان کابوس های شبانه در افراد دارای افسردگی و استرس نیز رایج است. مثلا، فردی که سانحه بسیار ناگواری را پشت سر گذاشته و اکنون هر شب در قالب کابوس آن را تکرار می نماید؛ با روش IRT بهبود خواهد یافت.

همین طور، از روش IRT برای کاهش کابوس بچه ها استفاده می گردد. تکنیک IRT سعی می نماید رویاها را کنترل و مدیریت کند. هنوز ثابت نشده این روش برای همه افراد دارای مشکل بی خوابی با بی خوابی ناشی از استرس هایی مانند ویروس کرونا جواب می دهد.

یک مطالعه جدید هم نشان می دهد آموزش دادن به افراد بی خواب برای کنترل رویاها و خواب های خود می تواند موثر باشد. در واقع، به جای اینکه استرس خود را مدیریت کنید؛ خواب های خود را مدیریت می کنید.

همه این فرضیه ها و نظریه ها را گفتیم ولی باز تاکید می کنیم که خواب دیدن یک فرآیند پیچیده ذهنی است و هنوز بسیاری از وجه های آن کشف نشده است و علم قادر به حل ابهام های مطرح شده پیرامون آن نیست.

منبع